EBON MUSINGS: THE ATHEISM PAGES ΔΟΜΙΚΗ ΛΙΘΟΣ

Παίζοντας τον Κοσμικό Παπά
Το επιχείρημα της θρησκευτικής σύγχησης

Σε ένα κόσμο σκότους είμαι αγγελιοφόρος.

Όταν κοιτάω τριγύρω, βλέπω να περιτριγυρίζομαι από αναταραχή και άγχος, από έναν κόσμο όπου οι περισσότεροι άνθρωποι ζουν ζωές γεμάτες εσωτερικές διαμάχες. Από τη γέννηση μέχρι το θάνατο η πλειοψηφία της ανθρωπότητας είναι γεμάτη άγχος, δεν ικανοποιείται ποτέ, πάντα ψάχνει και προσπαθεί για κάτι περισσότερο. Αλλά ξέρω τι αναζητούν. Κάποτε ήμουν σαν κι εκείνους, αλλά βρήκα εκείνο που αναζητούν -μίας και δια παντός έκανα την υπέρβαση και γαλήνεψα. Τώρα επιστρέφω για να διαδώσω τα καλά νέα, να ελευθερώσω τους συνανθρώπους μου με την αλήθεια του μηνύματος που μεταφέρω.

Δεν λέω πως είμαι κάποιος ιδιαίτερος -απλά ένας άνθρωπος- αλλά έχω ανακαλύψει μια άλλη οδό, μια ανώτερη οδό. Μια καλύτερη οδό χωρίς το σκοτάδι στο οποίο φοβούνται μήπως χαθούν οι περισσότεροι άνθρωποι. Είναι η οδός που όλοι οι άνθρωποι αναζητούν, αν και πολλοί δεν το συνειδητοποιούν. Απλά κοιτάξτε τους να κάνουν κάθε μέρα τις δουλειές τους χωμένοι στη μιζέρια. Πώς μπορούν και το αντέχουν αυτό; Η απόγνωση, το σκοτάδι, η απελπισία -είναι απίστευτα βαριές. Πονάει η καρδιά μου για αυτές τις ψυχές. Το μόνο που θέλω είναι να τους διαφωτίσω, να τους δείξω την αλήθεια, να τους απελευθερώσω από τη φυλακή στην οποία έχουνε κλειστεί από μόνοι τους. Θέλω να τους ανοίξω τα μάτια.

Αλλά δεν θέλουνε να με ακούσουν. Όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, θα προτιμούσαν να μείνουν φυλακισμένοι στο σκοτάδι που έπλασαν για τον εαυτό τους, όσο δυστυχισμένους και θλιμμένους κι αν τους κάνει. Δεν μπορούν να αλλάξουν γνώμη πλέον επειδή είναι πολύ περήφανοι, πολύ ξεροκέφαλοι, για να παραδεχθούν πως έκαναν λάθος.

Είναι πράγματι πολύ κρίμα. Ειλικρινά τους λυπάμαι αυτούς τους ένθεους.

Για να μην παρεξηγηθώ, οι παραπάνω παράγραφοι είναι φυσικά ρητορικοί. Γνωρίζω πολύ καλά πως οι περισσότεροι ένθεοι δεν νιώθουν όπως περιγράφω.

Αλλά το ζήτημα είναι ότι θά'πρεπε.

Μάλλον παράδοξη θέση για να υποστηρίζει ένας άθεος. Άλλωστε το επιχείρημα αυτό σχεδόν πάντα το χρησιμοποιούν οι ένθεοι για τους άθεους. Σύμφωνα με κάποιους από αυτούς, εμείς είμαστε αυτοί που βρισκόμαστε χαμένοι στο σκοτάδι ή βυθισμένοι στη μιζέρια, που υποφέρουμε από την απόγνωση και την απελπισία, που βρισκόμαστε κλεισμένοι σε φυλακές δικής μας κατασκευής κ.λπ., κ.λπ. -ή, τουλάχιστον, θα έπρεπε να είμαστε, αφού δεν γνωρίζουμε την αγάπη του Θεού, ή την γνωρίζουμε και την απορρίπτουμε λόγω υπερηφάνειας και ξεροκεφαλιάς, επειδή δεν θέλουμε να παραδεχθούμε πως κάναμε λάθος.

Αυτό είναι φυσικά λανθασμένο. Για την ακρίβεια, ως άθεος, θεωρώ ότι η ζωή μου είναι γεμάτη φως, ελευθερία και ελπίδα -έτσι επέλεξα να τη ζω. Ομοίως, δεν έχω κανένα πρόβλημα με τους ανθρώπους που αγαπώ και με βοηθούν όταν το χρειάζομαι. Ποτέ δεν χρειάστηκα την αόρατη και αδιάφορη αγάπη μιας κρυμμένης θεότητας, ούτε είχα ποτέ κάποιο λόγο να θεωρήσω πως υπάρχει. Οι ένθεοι που αντιλέγουν χρησιμοποιούν ένα επιχείρημα που είναι εντελώς εσφαλμένο -ένα παράδειγμα ψυχολογικής προβολής. Οι ένθεοι που χρησιμοποιούν το επιχείρημα αυτό απλά είναι εντελώς προσκολλημένοι σ'αυτή τη νοοτροπία, έχουν υποστεί τόση πλύση εγκεφάλου, που απλά δεν μπορούν να δεχθούν πως υπάρχει κάποιος που ειλικρινά δεν πιστεύει στο θεό τους -η ειλικρινής απιστία απειλεί την κοσμοθεωρία τους επειδή εγείρει την ανυπόφορη (γι'αυτούς) πιθανότητα να κάνουν λάθος. Οπότε προσπαθούν να βρουν ψυχολογικές προκαταλήψεις σε εκείνους που πιστεύουν κάτι διαφορετικό και προσπαθούν να βρουν μια εξήγηση για ποιο λόγο εκείνοι θα έλεγαν κάτι τέτοιο. Φυσικά, δεδομένου ότι εκείνοι πιστεύουν σε κάποιο θεό, θα έπρεπε να πουν ψέματα εσκεμμένα για να το αρνηθούνε. Αλλά για τους άθεους, που είναι ελεύθεροι από τις ψευδαισθήσεις της θρησκείας, αυτό δεν ισχύει. Ωστόσο υπάρχει ένας πολύ καλός λόγος για τον οποίο οποιοσδήποτε πιστεύει σε μια θεότητα θα έπρεπε να νιώθει όπως περιγράφω στην αρχή αυτού του άρθρου.

Φανταστείτε ένα παιχνίδι παπά, σαν κι αυτά που παίζουν στα παζάρια. Υπάρχουν τρία τραπουλόχαρτα σε ένα τραπέζι. Ο παπατζής σου δείχνει πως το ένα είναι ρήγας, τα ρίχνει και τα τρία ανάποδα και τα ανακατεύει πιο γρήγορα απ'ό,τι μπορείς να παρακολουθήσεις. Ο στόχος είναι να βρεις ποιο τραπουλόχαρτο είναι ο παπάς.

Θεωρητικά το παιχνίδι είναι δίκαιο. Ακόμα και αν χάσεις το ρήγα, έχεις μία στις τρεις πιθανότητες να κερδίσεις στην τύχη. Αν όμως το παιχνίδι ήταν διαφορετικό; Αν αντί για τρία τραπουλόχαρτα υπήρχαν χιλιάδες και αν ο παπατζής ήταν τόσο σβέλτος που μπορούσε να τα μπερδέψει όλα στιγμιαία; Οι πιθανότητες να κερδίσεις θα ήταν μηδαμινές. Και αν το στοίχημα ήταν μεγαλύτερο -αν ρίσκαρες ένα εκατομμύρια δολλάρια στο να βρεις τον ένα ρήγα μέσα στα χιλιάδες τραπουλόχαρτα; Και τέλος, αν η συμμετοχή δεν ήταν εθελοντική; Αν σε άρπαζαν οι συνέταιροι του παπατζή με το που έμπαινες στο παζάρι και σε σέρνανε στο τραπεζάκι του και σε ανάγκαζαν να στοιχηματίσεις ένα εκατομμύριο από τα λεφτά σου σε αυτή το σχεδόν αδύνατο να κερδίσεις στοίχημα; Αυτό δεν θα ήταν απίστευτα άδικο;

Το ζήτημα έχει ως εξής: Υπάρχουν κυριολεκτικά χιλιάδες θρησκείες στον κόσμο. Μερικές πολύ όμοιες μεταξύ τους, τόσο που να έχουν το ίδιο ιερό βιβλίο και να διαφέρουν σε ένα-δυο μόνο μικρά ζητήματα δόγματος ή ερμηνείας. Άλλες εντελώς διαφορετικές, που διαφέρουν σχεδόν σε κάθε σημαντικό σημείο. Όλες όμως είναι αλληλαποκλειόμενες. Κανείς δεν ανήκει σε πάνω από μία θρησκεία.

Παρά τις διαφορές τους, όλες οι θρησκείες έχουν μερικά κοινά σημεία. Όλες περιλαμβάνουν πίστη σε έναν ή περισσότερους θεούς ή υπερφυσικά όντα. Όλες ασχολούνται με το ζήτημα του επέκεινα και του τι μας συμβαίνει μετά θάνατον. Όλες θεσμοθετούν κανόνες συμπεριφοράς για τους ακολούθους τους και όλες περιγράφουν τις επιπτώσεις της απείθειας. Οι ακριβείς επιπτώσεις ποικίλουν από θρησκεία σε θρησκεία, φυσικά, αλλά γενικώς μιλώντας, δεν είναι ευχάριστες. Αρκετές ανατολίτικες θρησκείες λένε πως αυτοί που κάνουν κακές πράξεις στη ζωή θα ξαναγεννηθούν σε χαμηλότερη κοινωνική κάστα ή ακόμα και ως ζώα, όπου θα πρέπει να ξεφορτωθούν το κακό κάρμα. Ο Βουδισμός λέει πως αυτοί που θα αποτύχουν να σβήσουν τις τρεις φλόγες του μίσους, της απληστίας και της άγνοιας θα παραμείνουν δεμένοι στον τροχό της μετενσάρκωσης, εγκλωβισμένοι σε μια ζωή γεμάτη βάσανα. Αλλά αυτές οι μοίρες, αν και δεν θα τις έλεγε κανείς επιθυμητές, είναι κλάσεις ανώτερες από τις τιμωρίες που υπόσχονται κάποιες δυτικές θρησκείες στους αμαρτωλούς -ότι με το θάνατο θα ριχτούν στην Κόλαση, ένα φριχτό μέρος γεμάτο φωτιές, όπου οι καταραμένοι θα υποφέρουν και θα βασανίζονται για μια αιωνιότητα, χωρίς την ελπίδα απελευθέρωσης ή διαφυγής.

Από τις τόσες χιλιάδες θρησκείες του κόσμου κάποιες πρέπει να είναι σωστές και κάποιες λάθος, απλά επειδή όλες ισχυρίζονται τελείως διαφορετικά πράγματα για τη φύση του θείου, την οδό της σωτηρίας, την περιγραφή του επέκεινα, κ.ο.κ. Κανείς δεν ανήκει σε πάνω από μία θρησκεία. Κάθε θρησκεία θέτει κανόνες συμπεριφοράς, συνήθως με απειλές τιμωρίας για τους αμαρτωλούς -στην περίπτωση μερικών θρησκειών πρόκειται για φριχτές, αιώνιες τιμωρίες. Και τελευταίο και σημαντικότερο, ένας μεγάλος αριθμός θρησκειών δηλώνει πως το να μην είναι κάποιος ακόλουθός τους είναι παράπτωμα άξιο τιμωρίας. Κάποιες ομολογίες Προτεσταντών Χριστιανών, για παράδειγμα, πιστεύουν ότι οι μόνοι άνθρωποι που θα πάνε στον Παράδεισο είναι εκείνοι που θα μετανοήσουν και θα αποδεχθούν τον Ιησού Χριστό στην καρδιά τους ως τον προσωπικό τους σωτήρα, αποδεχόμενοι τη θεότητά του και απορρίπτοντας όλες τις άλλες θρησκείες. Αυτοί οι Χριστιανοί λένε πως όποιος δεν το κάνει αυτό είναι καταδικασμένος, μηδενός εξαιρουμένου.

Η θρησκεία είναι ένα παιχνίδι κοσμικού παπά.

Αν ο θεϊσμός -οποιοδήποτε είδος του- είναι αληθινός, τότε το σύμπαν είναι απλά ένα παιχνίδι παπά σε ένα στημένο παζάρι, με το Θεό στο ρόλο του παπατζή να περιφέρει το ρήγα της Μίας Αληθινής Θρησκείας μεταξύ άλλων χαρτιών με πανομοιότυπη ράχη. Η ανταμοιβή της επιλογής της σωστής θρησκείας είναι μια αιωνιότητα ευτυχίας και ευδαιμονίας. Η αποτυχία χρήζει μιας αιωνιότητας μαρτυρίου. Και η συμμετοχή στο παιχνίδι δεν είναι εθελοντική. Δε νομίζω πως υπερβάλω αν πω ότι αυτό είναι τερατώδες.

Και πώς υποτίθεται πως θα βγάλουμε άκρη σε αυτό το ζήτημα; Είναι δίκαιο να ζητάς -να απαιτείς- να μπει κάποιος σε αυτό το βούρκο θρησκευτικής σύγχυσης και να βγει με τη σωστή απάντηση; Η ποικιλία πίστεων, δογμάτων και εθίμων είναι πραγματικά τεράστια. Υπάρχουν πολυθεϊστές και ανιμιστές που πιστεύουν σε δεκάδες, εκατοντάδες ή εκατομμύρια θεοτήτων· υπάρχουν αυστηροί μονοθεϊστές που πιστεύουν μόνο σε ένα θεό· υπάρχουν Τριαδιστές Χριστιανοί που πιστεύουν σε κάτι ενδιάμεσο. Υπάρχουν Πανθεϊστές και Σπινοζικοί που πιστεύουν ότι το ίδιο το σύμπαν είναι Θεός, παγανιστές που πιστεύουν πως συγκεκριμένα αντικείμενα στο σύμπαν είναι θεοί και μονοθεϊστές που πιστεύουν σε έναν υπερβατικό θεό που διαχωρίζεται σαφώς από το σύμπαν. Υπάρχουν θρησκείες που πιστεύουν στην ανθρώπινη ελεύθερη βούληση και άλλες που διδάσκουν τον απόλυτο προορισμό· εκείνες που κηρύσσουν τη σωτηρία μέσω των καλών πράξεων και εκείνες που δηλώνουν πως η σωτηρία επέρχεται μόνο μέσω της πίστης. Υπάρχουν θρησκείες που πιστεύουν στο αλάθητο του ιερού τους βιβλίου και την αναγκαιότητα της αποστήθισής αυτού και των διδαχών του, ενώ άλλες λένε πως η ανθρώπινη γλώσσα δεν είναι παρά ένα εμπόδιο που μας εμποδίζει να συλλάβουμε ή να μεταδώσουμε την ουσία της υπέρτατης αλήθειας. Υπάρχουν θρησκείες που διδάσκουν την αγάπη, την ελεημοσύνη και την συμπόνια και άλλες που προωθούν το μίσος, τον πόλεμο και τη διχόνοια. Υπάρχουν θρησκείες τόσο σαφείς και λογικές που είναι πανεύκολο να τις αποδεχθείς και άλλες με ήθη και έθιμα απίστευτα παράδοξα και με θεολογίες που μοιάζουν με εμπύρετα όνειρα ή σενάρια ταινιών επιστημονικής φαντασίας Β΄ διαλογής. (Θεωρώ δεδομένο πως υπάρχουν κάποια μέλη σε κάθε θρησκεία που νομίζω πως η δική τους πίστη ανήκει στην πρώτη κατηγορία και όλες οι άλλες στην δεύτερη.)

Δέχομαι πως δεν είναι όλες οι θρησκείες τόσο διαφορετικές, αλλά οι ομοιότητες μεταξύ αντιμαχώμενων θρησκειών απλά κάνουν τις διαφορές να φαντάζουν ακόμη πιο έντονες. Για παράδειγμα, υπάρχουν θρησκείες που χρησιμοποιούν το ίδιο ιερό βιβλίο και έχουν τον ίδιο θεό και διαφέρουν μόνο σε μερικές μικρές λεπτομέρειες στην ερμηνεία -ωστόσο μέλη της κάθε μιας θεωρούν πως τα μέλη της άλλης είναι καταδικασμένοι. Υπάρχουν θρησκείες που λένε πως είναι ανανεωμένες εκδόσεις άλλων θρησκειών, ενώ οι αρχικές θρησκείες στις οποίες βασίζονται θεωρούν πως αυτές είναι οι γνήσιες και καταδικάζουν τους διαδόχους τους ως απατεώνες που θέλουν να εκμεταλλευτούν τη φήμη τους. Υπάρχουν θρησκείες με ιστορίες τόσο όμοιες που η μία πρέπει να αντέγραψε από την άλλη, αλλά οι οπαδοί της κάθε μιας λένε πως αυτοί είναι οι σωστοί και οι άλλοι απατεώνες.

Και γιατί να περιοριστούμε στις τρέχουσες θρησκείες; Είναι εξίσου πιθανό η αληθινή θρησκεία να είναι μια πίστη που έχει εξαφανιστεί. Ούτε μπορούμε να κρίνουμε τις θρησκείες από το πόσους οπαδούς έχουν, επειδή είναι πολύ νέες (ή πολύ παλιές) ή επειδή τις ακολουθούν άνθρωποι που με τα σύγχρονα δεδομένα θεωρούνται πρωτόγονοι. Πιο συγκεκριμένα, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε οποιοδήποτε δικό μας κριτήριο για να κρίνουμε τι είναι υπερβολικά εξωφρενικό για να είναι αληθινό. (Όπως είπα ήδη, τα σκουπίδια του ενός είναι ο θησαυρός του άλλου.) Όλα αυτά είναι λογικά άσχετα με το ερώτημα αν ένα συγκεκριμένο σύστημα πίστης είναι αληθινό και δεν μπορούμε να προεξοφλήσουμε τίποτα εξ αρχής -πρέπει να ξεκινήσουμε με την ουδέτερη υπόθεση ότι όλες οι θρησκείες έχουν ίση πιθανότητα να είναι ορθές. Μόνο τότε μπορούμε να αρχίσουμε να αποκλείουμε υποψήφιους εξετάζοντας τα στοιχεία.

Αλλά αν προσπαθήσουμε να το κάνουμε αυτό, θα συναντήσουμε άλλο ένα πρόβλημα. Καμία θρησκεία δεν μπορεί να αποδειχθεί σωστή ή λάθος μόνο με στοιχεία -οι πιστοί των περισσοτέρων, αν όχι όλων, των παραδόσεων συμφωνούν πως ασχέτως του τι νομίζει κανείς πως δείχνουν τα στοιχεία, στο τέλος πάλι χρειάζεται να κάνεις ένα άλμα πίστης. Διαφορετικά η θρησκεία δεν θα ήταν θρησκεία, αλλά επιστήμη.

Αν όμως όντως ισχύει αυτό, τότε δεν μπορούμε ποτέ να αποκλείσουμε την οποιαδήποτε θρησκεία. Μερικές μπορεί να χρειάζονται μεγαλύτερα άλματα πίστης από άλλες, αλλά όλες θα έχουν πιθανότητα να είναι σωστές ασχέτως των στοιχείων που υποδεικνύουν το αντίθετο. Πάντα θα μπορούν να πλαστούν μη διαψεύσιμες υποθέσεις περί Θεού στα κενά των θετικών στοιχείων ή για να απορριφθούν τα αρνητικά. Οι πιστοί θα μπορούσαν να υποθέσουν πως ο θεός τους εκούσια αποκρύπτει στοιχεία ή δημιουργεί ψεύτικα στοιχεία ως δοκιμασία της πίστης ή για εντελώς δικούς του άγνωστους λόγους. Πολλές θρησκείες δεν κάνουν καν τον κόπο να συγκεντρώσουν στοιχεία υπέρ τους, αλλά απλά υποθέτουν έναν άλλο κόσμο πέρα από τον δικό μας του οποίου την ύπαρξη πρέπει να δεχθούμε μόνο βάσει πίστης.

Κατά συνέπεια κάθε προσπάθεια να διακρίνουμε λογικά ποια θρησκεία είναι αληθινή είναι καταδικασμένη πριν ακόμα ξεκινήσει. Οι κανόνες της επιστημονικής ανάλυσης παρεμποδίζονται από ένα φράγμα πίστης και κάθε ειλικρινής αναζητητής της αλήθειας είναι παγιδευμένος, κολλημένος στο βούρκο της θρησκευτικής σύγχυσης. Και ακόμα και αν μπορούσαμε να υπερκεράσουμε το φράγμα της πίστης -ακόμα και αν πραγματικά είχαμε κάποιο τρόπο να διακρίνουμε αντικειμενικά ποιες θρησκείες είναι αληθινές και ποιες όχι- τι εγγύηση θα είχαμε ότι θα μας έμενε οποιαδήποτε εν τέλει; Μπορεί με τη μεθοδολογία μας να κόβαμε όλα τα ζιζάνια των ψευδών θρησκειών και να βρίσκαμε ότι στο τέλος δεν μας μένει καμία. Σε αυτή την περίπτωση η αληθινή "θρησκεία" θα ήταν η αθεΐα. Οι θρησκείες στον πλανήτη δεν μπορούν να είναι όλες σωστές -αλλά μπορούν να είναι όλες λάθος!

Καμία θρησκεία δεν διαφέρει από τις υπόλοιπες. Καμία δεν ξεχωρίζει στο πλήθος. Πώς θα αρχίσουμε να βάζουμε τάξη σ'αυτό το χάος; Είναι αδύνατο. Ακόμα και αν περιοριστούμε στις θρησκείες που βασίζονται σε στοιχεία, θα χρειαζόμασταν μια ζωή για να μελετήσουμε διεξοδικά όλα τα στοιχεία για τους ισχυρισμούς έστω και μόνο μίας -πόσο μάλλον όλων- και σχεδόν κανείς δεν το κάνει αυτό ακόμα και για τη θρησκεία της επιλογής του. Είναι απλά πολύ δύσκολο να απαιτήσεις από έναν άνθρωπο με το σύντομο προσδόκιμο ζωής των 70 ετών του να κάνει μια επιλογή. Υπάρχουν πάρα πολλές επιλογές, πάρα πολύ σύγχυση, πάρα πολύς ανταγωνισμός και κανένας τρόπος για να κάνεις διάκριση. Οι ομοιότητές τους είναι πολύ μεγάλες και άλλο τόσο οι διαφορές τους που δεν υπάρχει καλός λόγος για να προτιμήσεις μία πάνω από όλες τις άλλες. Όποιος επιλέγει θρησκεία στην πράξη απλά διαλέγει στην τύχη.

Αυτός είναι ο λόγος που οι ακόλουθοι οποιασδήποτε θρησκείας θα έπρεπε να είναι βυθισμένοι στην απόγνωση. Όπως ο καημένος τυπάκος που χάνει το ρήγα και διαλέγει χαρτί στην τύχη, η επιλογή τους βασίζεται στην τύχη (ή την ανατροφή, την επιθυμία να ανήκουν κάπου ή χίλιους άλλους λόγους που λογικά είναι άσχετοι με το αν ένα συγκεκριμένο σύστημα πίστης είναι αληθινό). Αλλά αν αυτή η επιλογή είναι λανθασμένη, μπορεί να τους κοστίσει την αθάνατη ψυχή τους. Πώς μπορεί κάποιος να λειτουργεί με την απειλή της αιώνιας τιμωρίας να κρέμεται διαρκώς πάνω από κεφάλι του; Πώς μπορεί ένας ένθεος να μην βασανίζεται διαρκώς από τις αμφιβολίες; Γιατί δεν έχουν εμμονή με το αν επέλεξαν λάθος και κατά συνέπεια απομακρύνονται από τον αληθινό θεό (ή θεούς) μέρα με τη μέρα; (Όπως είπε κάποτε ο Χόμερ Σίμπσον: "Κι αν διαλέξαμε λάθος θρησκεία; Κάθε φορά που πάμε εκκλησία τσατίζουμε όλο και περισσότερο το Θεό!")

Φυσικά ελάχιστοι ένθεοι νιώθουν έτσι. Για την ακρίβεια είναι λιγότερο επιρρεπείς στην αμφιβολία και το σκεπτικισμό από τους άθεους. Σπάνια ανησυχούν ότι έκαναν λάθος επιλογή και συνήθως εμπιστεύονται τελείως τη θρησκεία τους, ακόμα και μπροστά σε αποδείξεις. Αυτό το φαινομενικά παράδοξο μπορεί να εξηγηθεί μόνο με το θαυμαστή εφηρμοσμένη γνωστική ασυμφωνία ονόματι πίστη. Αλλά αυτό δεν αλλάζει το γεγονός ότι η πίστη είναι ο μόνος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι επιλέγουν μία θρησκεία και όχι κάποια άλλη -και αυτός δεν είναι σοβαρός λόγος, δεδομένου ότι κάθε θρησκεία έχει ζηλωτές και φονταμενταλιστές που πιστεύουν το ίδιο ένθερμα με τους ζηλωτές των άλλων. Αυτό το απόλυτα υποκειμενικό κριτήριο δεν αρκεί για μια τόσο κρίσιμη επιλογή. Η πίστη μπορεί να μας βοηθά να πιστέψουμε, αλλά δεν μπορεί να μας πει τι να πιστέψουμε.

Αλλά το επιχείρημα της θρησκευτικής σύγχυσης δεν υποσκάπτει μόνο τη βάση των ένθεων για την πίστη τους -πηγαίνει βαθύτερα μέχρι το ερώτημα της ύπαρξης του ίδιου του Θεού. Γιατί, αν ο Θεός υπάρχει, καθιστά τόσο δύσκολο να τον ανακαλύψουν οι άνθρωποι επιτρέποντας την ύπαρξη τόσων ψευδών θρησκειών. Γιατί σκεπάζεται με αυτή την πληθώρα απίστευτα αντιφατικών παραδόσεων; Και γιατί επιτρέπει κάποιες παραδόσεις να επικρατούν σε κάποιες περιοχές και άλλες αλλού, θέτοντας όλους τους ανθρώπους που γεννιούνται στις περιοχές αυτές σε μειονεκτική θέση στην αναζήτηση του θείου; ("Το Επιχείρημα της Γεωγραφικής Συγκέντρωσης" το αναλύει αυτό περισσότερο.) Το να καμουφλάρει ο Θεός την οδό προς τον ίδιο σε μια θάλασσα δυσδιάκριτων αντιπερισπασμών και να απαιτεί κάθε άνθρωπος να υπερκεράσει αυτή την τεράστια βαβέλ θρησκευτικής σύγχυσης και να επιλέξει σωστά μοιάζει περισσότερο με άκαρδη φάρσα, παρά με τη σωτήρια παναγαθότητα ενός πάνσοφου θεού. Αν δεν υπάρχει και αν όλες αυτές οι θρησκείες είναι απλά εφευρέσεις της ανθρωπότητας, τότε η κατάσταση είναι λογικότατη. Αλλά καλούμαστε να πιστέψουμε σε έναν θεό που συμπεριφέρεται σαν παπατζής και κάνει ό,τι περνάει απ'το χέρι του να μας αποκρύψει την αλήθεια κάτω από χιλιάδες τραπουλόχαρτα; Δεν υπάρχει επιλογή; Είμαστε υποχρεωμένοι να συμμετέχουμε σ'αυτό το παιχνίδι κοσμικού παπά;

Φυσικά και υπάρχει άλλη επιλογή και όχι, δεν υποχρεούμαστε να συμμετέχουμε. Μπορούμε να αποσυρθούμε εντελώς από το παιχνίδι. Μπορούμε να φύγουμε και να αγνοήσουμε τις δελεαστικές κραυγές τους παπατζή που υπόσχεται αφάνταστες ανταμοιβές αρκεί να κάτσουμε να παίξουμε και να κερδίσουμε. Μπορούμε να κάνουμε μια νέα αρχή, ζώντας τη ζωή μας με αισιοδοξία και χωρίς το φόβο της δεισιδαιμονίας του χτες. Μπορούμε να ζήσουμε τη ζωή μας στο μέγιστο, όπως και θα έπρεπε, ευλαβικά και γεμάτοι θαυμασμό και δέος. Μπορούμε να ρουφήξουμε όλη την ομορφιά του κόσμου και να να χαιρόμαστε με το θαύμα της ζωής και της συνείδησης που μας επιτρέπουν να βιώνουμε το σύμπαν, έστω και για λίγο καιρό. Αυτό είναι το πραγματικό νόημα της αθεΐας.